| Amonyak, isminin kökeni Eski Mısır'a dayanmaktadır. "Ammoniakon" Mısır Tanrısı Amon'un adından gelmektedir çünkü bu madde eski yıllarda Libya'da bu tanrının tapınağı yanında hazırlanmakta idi. Amon tapınağını ısıtmada kullanılan deve tezeklerinden çıkan gazlardan, Amon tapınağının duvarlarındaki ve tavanındaki sofra tuzu gibi beyaz kristaller halindeki amonyum klorür yani nişadır birikmiştir. Buna da o dönemde 'Amon'un tuzu' denilmiştir. Amonyak çözeltisi XV. yüzyıldan bu yana bilinmektedir. 1774'te Priestley bu amonyak maddesini gaz halinde elde etmiştir. 1785'te Berthollet kesin bileşimini belirlemiştir. Bu yöntem Alman Kimyacı Haber tarafından bulunmuş olup ve Carl Bosch tarafından uygulandığı için Haber-Bosch yöntemi diye adlandırılmıştır.
Amonyağın Kimyasal Özellikleri
Amonyak, formülü NH3 olan, azot atomu ve hidrojen atomundan oluşan göz yaşartıcı, keskin kokulu ve renksiz bir gazdır. Yakıcı bir tadı vardır ve havadan hafiftir. OH iyonu içermediği halde suda zayıf baz özelliği gösterir. Bir amonyak molekülü, üç hidrojen atomu ve bir azottan oluşmaktadır. Amonyak gazı 10 derece ısı ve 6-7 atmosferlik basınç altında sıvı haline gelmektedir. Yoğunluğu 0,60 atmosfer basıncı altında -33 derecede kolayca sıvılaşır, sıvı amonyak çözücü ve soğutucu olarak kullanılmaktadır. Amonyak gazının sudaki çözünürlüğü çok yüksektir. Amonyak günlük işlerde kullanılan %10 oranında sulu bir eriyiktir, suda kolay erir. Amonyak oksijenle yakıldığında, su ve serbest azot meydana çıkar. Kok ve havagazı fabrikalarında ele alınan amonyak ikinci dereceden bir azot ürünü olarak elde edilmektedir. Bugün ise endüstride hava azotundan sentetik olarak amonyak sağlanmaktadır.
Amonyağın Doğal ve Endüstriyel Kaynakları
Bitkilerin ve hayvan cesetlerinin bozulup çürümesinden oluşan amonyak belli belirsiz bir oranla havada da bulunmaktadır. Hayvanların ve insanların vücudunda, proteinlerin parçalanmasıyla devamlı olarak amonyak meydana gelmektedir. Bu amonyak idrarla atılır. Havadaki çok az orandaki amonyak, bitkisel proteinlerin ve hayvansal proteinlerin çürümesiyle yayılmaktadır. Amonyak endüstride son derece önemli ve yaygın ölçüde kullanılan bir maddedir. Yapay gübre olarak kullanıldığı gibi, soda yapımında, soğutma işlerinde ve basmacılıkta da amonyaktan yararlanılır. Amonyak çözeltisi, tıpta yakıcı olarak, gümüş takımların temizlenmesinde, kumaş lekelerinin çıkarılmasında kullanılmaktadır. Ayrıca bir bardak suya damlatılan amonyak en ileri ölçüde sarhoşluğu giderir.
Amonyağın Zararları Nelerdir? - Amonyak, solunduğu zaman zehirleyici, vücuda teması halinde her bölge için tahriş edici ve sıvı olarak vücuda teması halinde şiddetli soğuk yanıklara neden olmaktadır.
- Sıvı amonyak sıçramaları deride ciddi soğuk yanıklar meydana getirir. Nemli amonyak buharı deriyi tahriş edebilir.
- Sıvı amonyak sıçramaları, gözde etkisi birkaç gün içinde görülemeyen kalıcı hasarlara neden olur. Amonyak buharları gözü tahriş ederek ve gözde sulanmalara neden olur, yüksek konsantrasyonda ciddi zararlar oluşturabilir.
- Yutulması ile meydana gelen zarar da yemek borusu, mide ve bağırsaklarda ciddi tahriş ve zararlara yol açar.
- Uzun süre solunmasıyla üst solunum yollarında, göz, burun ve gırtlakta tahrişe neden olur.
- Akciğerlerde ciddi hasarlara sebebiyet verirken ölümcül de olabilir. Ciğerlerde ödem oluşabilir ve ölüme sebebiyet verebilir.
- Atmosfere açık ortamlarda amonyağın tutuşması zordur. Kapalı bir ortamdaki amonyak ise hava karışımı ile temasında tutuşabilir, yanıcı ve patlayıcı olabilir.
- Sonradan oluşabilecek nefes borusu, bronş ve akciğer ödemleri için yaralı kişiyi sağlık gözetiminde bulundurmak gerekir ve giderek ilerleyen zararlı etkilerden korunur.
|
Zeynep Defne
13 Temmuz 2024 CumartesiAmonyak isminin Eski Mısır'dan geldiğini ve Ammoniakon adıyla anıldığını öğrendiğimde çok şaşırdım. Gerçekten Amon tapınağının yanında bu maddeyi hazırlamış olmaları ve deve tezeklerinden çıkan gazlardan elde edilmiş olması inanılmaz değil mi? Ayrıca, amonyakýn %10 oranında sulu bir eriyik olarak günlük işlerde kullanılması ve sarhoşluğu bile giderebilmesi de bir o kadar etkileyici. Peki, sizce amonyak üretiminde bu kadar yaygın olarak kullanılan Haber-Bosch yöntemi nasıl geliştirildi?
Cevap yazAdmin
13 Temmuz 2024 CumartesiMerhaba Zeynep Defne,
Gerçekten de amonyağın tarihi ve elde ediliş yöntemleri oldukça ilginç. Eski Mısır'da Amon tapınağının yanında deve tezeklerinden çıkan gazlardan amonyak elde edilmesi oldukça yaratıcı bir yöntemmiş. Amonyağın günlük hayatta birçok alanda kullanılması da onun ne kadar önemli bir madde olduğunu gösteriyor.
Haber-Bosch yöntemi ise, amonyağın endüstriyel üretiminde devrim yaratan bir süreç. Bu yöntem, 20. yüzyılın başlarında Fritz Haber tarafından geliştirildi ve Carl Bosch tarafından endüstriyel ölçeğe uyarlandı. Yüksek basınç ve sıcaklık altında, azot ve hidrojen gazlarının demir katalizör kullanılarak amonyağa dönüştürülmesi esasına dayanıyor. Bu yöntem, tarımda kullanılan gübrelerin üretimini mümkün kıldı ve bu sayede dünya nüfusunun hızla artmasına katkıda bulundu.
Amonyağın hem tarihsel hem de bilimsel açıdan ne kadar önemli olduğunu görmek gerçekten büyüleyici. Umarım sorularına yanıt verebilmişimdir.
Sevgiler,