Deterjanın Zararları Nelerdir?

Deterjanlar, kir sökücü özellikleri nedeniyle yıkama sürecinde kullanılan maddelerdir. Deterjanlar iki ana gruba ayrılır: sabun ve sabun kökenli deterjanlar ile sentetik (sabunsuz) deterjanlar. Çoğunlukla toz veya sıvı formda olan bu ürünler, özellikle çamaşır, bulaşık yıkamada ve temizlik işlerinde kullanılır. Günümüzde sentetik deterjanlar, sabun kökenli deterjanların yerini almıştır. Bu ürünler, temizlenecek eşyanın türüne göre uyum sağlar. Deterjanlar, içerdiği yüzey aktif maddelerle yüzey gerilimini azaltarak eşyaların tamamen ıslanmasını sağlar ve kirleri suda askıda tutar.

1970'li yıllardan itibaren, sanayileşmiş ülkelerde biyolojik olarak ayrışabilen deterjanların kullanımı yaygınlaşmıştır. Enzimli veya biyolojik deterjanlar, protein kökenli yağları etkili bir şekilde temizler. Türkiye'de 1971'den bu yana deterjan üretiminde aktif madde olarak dodesil benzen kullanılmaktaydı. Ancak 1986'da Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın kararıyla %50 oranında lineer alkol benzen kullanılmaya başlanmıştır.

Deterjanların çoğu, sülfürik asidin petrol türevleri üzerine etkimesi veya etilen oksidin yağlı alkollerle yoğuşma tepkimesine sokulmasıyla elde edilir. Bu şekilde elde edilen gerilime etkin ürünlere, karboksimetilselüloz (kir dağıtıcı olarak), polifosfat, sodyum silikat ve sodyum sülfat gibi ek maddeler katılarak eksiklikleri giderilir. Toz deterjanlar ayrıca az miktarda parfüm, su, optik beyazlatıcılar, alıkoyucu maddeler ve köpük dengeleyici ürünler içerir. Deterjanlar seyreltilerek temizleyici, sert yüzeyler için sıvı temizleyiciler ve tuvalet ürünleri şeklinde bulunur. Ayrıca metalurji, yağlayıcı tekstil ve benzeri sanayilerde de kullanılmaktadır.

Deterjan kullanımı çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Deterjanların, vücuda doğrudan temas eden cilt bölgelerinde alerjik reaksiyonlara neden olabileceği bilinmektedir. Bu reaksiyonlar kızarıklık, yanma hissi ve kaşıntı gibi belirtilerle kendini gösterir. Deterjanlar, derinin yağını alarak cildi zayıflatır ve bu nedenle alerjik durumlar oluşabilir. Bu etkiler, deterjan ile temas kesildikten bir süre sonra kendiliğinden yok olur. Ayrıca, deterjanlar karaciğer, akciğer ve beyin gibi organlara zarar verebilir. En tehlikeli temizlik ürünleri arasında lavabo açıcılar, fırın ve asidik tuvalet temizleyicileri bulunur. Bu ürünlerin güçlü kokuları, sağlık açısından zararlı olabileceği konusunda bir uyarı niteliğindedir.

Deterjan kullanımı çevresel sorunlara da yol açabilir. Marmara Denizi'nde görülen "kırmızı su" olaylarında, denize boşaltılan sentetik deterjan atıklarının da önemli bir etkisi bulunmaktadır. Yoğun plankton üremeleri, deterjan atıkları ve diğer kirleticilerle ilişkilidir.

Deterjanlar, hem sağlık hem de çevre üzerinde çeşitli olumsuz etkilere sahip olabilir. Deterjanların zararlı etkilerini en aza indirmek için, biyolojik olarak ayrışabilen ürünlerin tercih edilmesi ve kullanım miktarının azaltılması önemlidir. Ayrıca, deterjanlarla doğrudan teması en aza indirmek için eldiven kullanılması ve iyi havalandırılan ortamlarda çalışılması önerilir.